Życiu towarzyszy wiele sytuacji stresujących i nagłych zmian, które mogą negatywnie oddziaływać na samopoczucie. Odczuwanie strachu to naturalna reakcja organizmu i, dopóki jest ona przejściowa i racjonalna, nie ma powodów do obaw. Bywa jednak, że lęk wymyka się spod kontroli i powoduje problemy w wykonywaniu prostych, codziennych obowiązków. Gdzie leży granica między złym humorem a przypadłością psychologiczną?
Nerwica lękowa, zgodnie z nazewnictwem wprowadzonym w XVIII w. przez lekarza i chemika Williama Cullena, opisuje zespół dolegliwości psychicznych, związanych z występowaniem przewlekłego lęku i innych objawów somatycznych. Od końca XX w. termin nerwicy lękowej zastąpiła tożsama nazwa “zaburzenia lękowe”. Osoba cierpiąca na zaburzenie zazwyczaj nie jest w stanie sprecyzować, co dokładnie wywołuje lęk lub powiązać go z konkretnym zdarzeniem. Negatywne emocje odczuwa się w niemal każdym aspekcie życia, nawet w stosunku najprostszych, rutynowych zadań. Wyjątkiem są fobie, również należące do grupy zaburzeń lękowych, które uaktywniają się podczas określonej sytuacji. W przeciwieństwie innych schorzeń psychicznych, osoba z fobią bez problemu potrafi wskazać, co jest źródłem jej lęku.
Spis treści
Zrozumieć sedno nerwicy – co różni strach od lęku?
Niezbędne do prawidłowego zdiagnozowania choroby jest dostrzeżenie różnicy między strachem a lękiem. Podstawową rozbieżnością między dwoma emocjami, pozornie opisującymi te same zjawisko, jest przyczyna ich powstawania oraz czas trwania.
Strach występuje bezpośrednio w odpowiedzi na zagrożenie lub wizję tego zagrożenia. Emocję opisuje się jako okresową, towarzyszącą jedynie danemu zdarzeniu. W wielu przypadkach uczucie powodowane jest przez instynkt samozachowawczy, szczególnie podczas sytuacji zagrażających życiu lub silnie stresujących. Często opisywany jako motor do działania lub wręcz przeciwnie, można określić go jako paraliżujący, odbierający czucie i racjonalne myślenie. Bez znaczenia, którą formę obierze strach – pewne jest, że istnieje w ścisłym związku z konkretnym bodźcem i nie jest długotrwały.
Natomiast lęk często nie ma określonej przyczyny, przez co może pojawiać się przed sytuacjami, które osobie zdrowej wydają się prozaiczne lub powszednie. Stany lękowe wiążą się z przewlekłym lub nawracającym doświadczaniem intensywnych negatywnych emocji, niemożliwych do logicznego wyjaśnienia, a tym bardziej pozbycia się. Racjonalne argumenty i próby tłumaczenia zwykle nie powodują zmniejszenia lęku u osoby chorej, a jedynie mogą podwyższyć poziom frustracji i poczucia bezsilności. Ponadto zaburzenia lękowe definiuje się jako utrudniające funkcjonowanie, pogarszające stosunki społeczne i obniżające ogólne zadowolenie z życia.
Przyczyny
W przypadku niemal wszystkich zaburzeń nerwicowych niemożliwe jest dokładne określenie przyczyny choroby. Na wystąpienie nerwicy może składać się wiele czynników, a najczęściej należą do nich:
- traumy,
- doświadczenia życiowe,
- strata bliskich osób,
- nieprzychylne otoczenie,
- długotrwały stres,
- używanie substancji psychoaktywnych,
- zaburzenia równowagi neuroprzekaźników.
Możliwe do fizycznego zbadania są wyłącznie zaburzenia w poziomach neuroprzekaźników. Za przewlekłe złe samopoczucie mogą odpowiadać niedobory serotoniny (tak zwanego hormonu szczęścia) lub noradrenaliny, produkowanej w nadnerczach.
Nerwica jest zazwyczaj efektem kumulacji negatywnych zdarzeń życiowych, a nie konsekwencją jednej, konkretnej sytuacji. Odkrycie przyczyn przewlekłego lęku ułatwiają sesje terapeutyczne, które pomagają w odkrywaniu i analizowaniu swoich przeżyć oraz związanych z nimi emocji.
Rodzaje zaburzeń lękowych i ich objawy
Dolegliwości przejawiają się poczuciem niepokoju, rozkojarzenia, ogólnym lękiem oraz często zaburzeniami snu i spowodowanym przez nie zmęczeniem. Zależnie od usposobienia, towarzyszące emocje mogą przybierać również agresywną formę i objawiać się wzmożoną drażliwością, zdenerwowaniem, irytacją, brakiem cierpliwości. Czasami u chorych diagnozuje się zaburzenia pamięci.
Choroby psychiczne, poza zmianami niemożliwymi do zaobserwowania z zewnątrz, powodują także przypadłości fizyczne. Chorzy zmagają się z problemami ze strony układu nerwowego – nieregularnym biciem serca, wysokim ciśnieniem, zawrotami głowy, odrętwieniem, czasami omdleniami. Dodatkowo może pojawić się częste oddawanie moczu, biegunka, brak apetytu, duszności, bóle brzucha, suchość w ustach, nadmierna potliwość, a u kobiet nieregularne miesiączkowanie.
Podstawowym kryterium zdiagnozowania choroby jest odczuwanie objawów przez okres dłuższy niż 6 miesięcy.
Zaburzenia lękowe przybierają różne formy, które mogą występować jednocześnie. Wśród nich wyróżnia się:
Uogólnione zaburzenia lękowe
Rodzaj nerwicy określany przez pacjentów jako zamartwianie się. Wiąże się z przesadnym strachem dotyczącym przyszłości i nadchodzących wydarzeń oraz skłonności do katastroficznego myślenia. Zespół lęku uogólnionego powoduje ciągłe uczucie napięcia i niepokoju.
Zespół lęku napadowego
Znany powszechnie jako atak paniki. Jest to krótkotrwały, ale bardzo intensywny epizod lękowy, porównywany przez osoby, które go doświadczyły, do odczuć w stanie zagrożenia życia. Często zespołowi lęku napadowego towarzyszą trudności w złapaniu tchu i bóle w klatce piersiowej, które potęgują strach. Zdarza się, że wymienione objawy powodują utożsamianie przez chorego napadu lęku z oznakami zawału serca.
Różne postacie fobii
Znane pojęcie fobii dotyczy często panicznego lęku przed konkretną sytuacją lub rzeczą. Chorzy przeważnie są świadomi irracjonalności występującego strachu, lecz to nie wystarcza, aby pozbyć się fobii. Agorafobia, czyli strach przed przebywaniem na otwartej przestrzeni, oraz fobie społeczne należą do najczęściej spotykanych dolegliwości.
Lęk separacyjny
Strach przed rozdzieleniem zazwyczaj występuje wśród dzieci. Lęk separacyny ukrywa za sobą strach przed stratą, odrzuceniem bądź samotnością.
Mutyzm wybiórczy
Mutyzm jest kolejnym schorzeniem diagnozowanym głównie u dzieci. Wynika zazwyczaj z silnego stresu lub poczucia wyobcowania. Dziecko, pod wpływem wcześniejszych złych przeżyć, w pewnych sytuacjach milknie, chociaż w innych okolicznościach nie zauważa się u niego problemów z mową.
Leczenie nerwicy lękowej
W leczeniu zaburzeń lękowych stosuje się psychoterapię oraz leczenie farmakologiczne. Obiecujące wyniki uzyskuje się podczas połączenia terapii z jednoczesnym przyjmowaniem leków.
Sesje psychoterapeutyczne “uczą” chorego zamieniać negatywne procesy myślowe na pozytywne. Pomagają w zlokalizowaniu źródeł problemu i przełamaniu dotychczasowych destrukcyjnych nawyków. Kluczem do sukcesu jest znalezienie odpowiedniego dla siebie terapeuty, przy którym będzie możliwe otwarcie się i rozmowa bez uczucia skrępowania.
Preparaty najczęściej wykorzystywane w leczeniu to benzodiazepiny, o działaniu uspokajającym i łagodzącym ataki paniki, leki przeciwdepresyjne oraz selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), które wyrównują poziom substancji w mózgu.
Działanie przeciwlękowe, które wykazują leki przeciwdepresyjne, uaktywnia się po dłuższym czasie stosowania. Pacjenci na początku leczenia mogą mylnie skarżyć się na brak efektów – jest to spowodowane wyłącznie specyfiką substancji zawartych w lekach i nie jest oznaką nieprawidłowego doboru medykamentów. Dużą zaletą leków przeciwdepresyjnych jest brak możliwości uzależnienia się.
Benzodiazepiny sprawdzają się przy eliminowaniu napadów silnego lęku. Poprawę odczuwa się szybko, ale w podobnym tempie obserwuje się budowanie tolerancji na ten rodzaj leków.
Przyjmowanie leków powinno być ściśle konsultowane z lekarzem. Samowolne zwiększanie dawek lekarstw, szczególnie w przypadku benzodiazepiny, jest złą praktyką. Substancje z grupy benzodiazepin należą do uzależniających, więc brak stałej kontroli w ich przyjmowaniu może doprowadzić do zgubnych konsekwencji.
W ciężkich przypadkach nerwicy zaleca się pobyt w ośrodku leczenia zaburzeń lękowych. Ciągła opieka nad pacjentem oraz terapie indywidualne i grupowe, przeprowadzane w klinice, mogą ułatwić chorym powrót do zdrowia.
Oprócz specjalistycznego leczenia nerwicy lękowej, ważna jest reakcja otoczenia na przechodzoną chorobę. Wsparcie udzielane przez bliskie osoby i poczucie zrozumienia ma istotne znaczenie w procesie wychodzenia z zaburzeń nerwowych.
