Niestety nie zawsze leki, które przyjmujemy ze względu na dolegliwości zdrowotne, są obojętne dla naszego organizmu. Często to, co pomaga jednej części naszego ciała, szkodzi innej. Dlatego wszystkie leki sterydowe – ponieważ bazują na ludzkich hormonach – mają wpływ na nasze funkcjonowanie. Są jednak niezwykle skuteczne i często stanowią jedyne rozwiązanie w ciężkim przebiegu różnych chorób. Najważniejsze jest więc odpowiednie dawkowanie leków pod kontrolą lekarza, by nie wywołać efektów ubocznych i za bardzo sobie nie zaszkodzić. Czym są kortykosteroidy, jak działają, kiedy powinniśmy je stosować oraz jakie skutki uboczne mogą wywołać?
Spis treści
Leki wzorowane na naturalnych ludzkich hormonach
Kortykosteroidy, czyli inaczej glikokortykosteroidy, to hormony steroidowe, które są wytwarzane w korze nadnerczy i których produkcja i działanie ma wpływ na syntezę białek w naszym organizmie. Produkcja kortykosteroidów jest możliwa dzięki hormonowi ACTH, czyli kortykotropinie, który jest uwalniany z przysadki mózgowej. Najważniejsze hormony kortykosteroidowe to kortyzol oraz kortykosteron.
Z kolei wytwarzane syntetycznie glikokortykosteroidy to grupa leków naśladujących naturalne hormony. Ich działanie – dużo silniejsze niż hormonów produkowanych naturalnie przez nasz organizm – sprawia, że mają bardzo szerokie zastosowanie w różnorodnych chorobach i radzą sobie nawet z ciężkimi przypadkami niektórych schorzeń. Do tej grupy leków należą: prednizon, metyloprednizon i deksametazon.
Zastosowanie kortykosteroidów w medycynie. Od reakcji alergicznych po choroby autoagresji
Leki z tej grupy wykazują bardzo silne działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne, przeciwobrzękowe oraz immunosupresyjne. Są stosowane w sytuacji, kiedy w organizmie brakuje naturalnie wytwarzanych przez korę nadnerczy hormonów. Dzięki swojemu działaniu są stosowane w leczeniu chorób autoagresji, w reakcjach alergicznych i ciężkich przypadkach chorób dermatologicznych opornych na inne leki, w zapobieganiu odrzucenia przeszczepów, w chorobach nowotworowych. Zwiększają aktywność enzymów wątrobowych, co wspomaga pracę tego narządu, mają wpływ na wzrost poziomu glukozy we krwi, regulują pracę układu krążenia i nerwowego, a także przemianę węglowodanów.
Wskazania do stosowania kortykosteroidów
Leki na bazie syntetycznych kortykosteroidów mogą mieć postać aerozolu, maści, kremu czy emulsji, dlatego możliwe jest nie tylko ogólne stosowanie tych medykamentów, lecz także miejscowe – na skórze. Powinny być przyjmowane zawsze pod ścisłą opieką lekarza, by skutecznie wyleczyły chorobę i nie spowodowały długotrwałych i silnych skutków ubocznych. Po zakończeniu terapii glikokortykosteroidami nie powinniśmy natomiast zapominać o nawilżaniu i natłuszczaniu skóry emolientami, szczególnie w przebiegu chorób dermatologicznych.
Leczenie kortykosteroidami może wprowadzić lekarz w bardzo różnorodnych przypadkach. Częstym zaleceniem do zastosowania tego rodzaju terapii są choroby dermatologiczne, takie jak na przykład atopowe zapalenie skóry czy alergiczna pokrzywka – szczególnie jeśli inna terapia nie przynosiła zadowalającego rezultatu i potrzebny jest silniejszy środek, który poradzi sobie z objawami. Kortykosteroidy mogą być także skuteczne w takich chorobach o podłożu alergicznym, jak astma czy alergia na jad pszczół, i przy wstrząsie anafilaktycznym. W przypadku białaczki lub chłoniaków takie leczenie również może przynieść bardzo dobre efekty. Kortykosteroidy są podobnie skuteczne w chorobach tarczycy, przewodu pokarmowego (nieswoiste zapalenie jelit), reumatologicznych (reumatoidalne zapalenie stawów) czy problemach z niewydolnością kory nadnerczy, a więc miejsca, w którym kortykosteroidy powstają naturalnie.
Skutki uboczne przyjmowania kortykosteroidów i efekty ich długotrwałego stosowania
Nie każda terapia z użyciem kortykosteroidów przynosi skutki uboczne, dlatego nie ma potrzeby rezygnowania z leczenia na przykład preparatami stosowanymi miejscowo na skórę. Taka terapia, jeśli jest odpowiednio dopasowana przez lekarza i prawidłowo stosowana przez pacjenta, nie powoduje ogólnoustrojowych problemów i efektów ubocznych.
Negatywny wpływ kortykosteroidów na organizm – jakie ryzyko niesie ze sobą terapia?
W niektórych przypadkach, przy stosowaniu ogólnym oraz długotrwałym leczeniu, kortykosteroidy mogą jednak wpływać negatywnie na funkcjonowanie naszego organizmu. Ich stosowanie może wywoływać zaburzenia hormonalne, przybieranie masy ciała, a także obrzęki spowodowane na przykład zatrzymaniem wody w organizmie.
Przy długotrwałym stosowaniu tego typu terapii kortykosteroidy zaczynają być wchłaniane do układu krążenia, co może prowadzić do zaburzeń pracy niektórych narządów. Pochodne kortyzolu, ze względu na ich wpływ na podwyższanie się poziomu glukozy we krwi, mogą prowadzić do cukrzycy. Ponieważ mają silny wpływ na przemianę węglowodanów, mogą powodować zaburzenia gospodarki węglowodanowej. Leki sterydowe mają także znaczenie dla prawidłowego metabolizmu białek czy lipidów, w związku z czym zaburzenia tych procesów również są możliwe. Równie istotny jest wpływ syntetycznych kortykosteroidów na osłabienie odporności oraz utratę wapnia, co może prowadzić do osteoporozy.
Przyjmowanie tego rodzaju leków może także wiązać się z większym ryzykiem zakażeń, zahamowaniem naturalnej czynności nadnerczy, a nawet wzrostu u dzieci. Jednym z zagrożeń jest także zanik mięśni lub powstanie tak zwanego bawolego karku, czyli nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej pomiędzy łopatkami. Bawoli kark to charakterystyczne zgrubienie na karku spowodowane długotrwałym przyjmowaniem kortykosteroidów czy zbyt dużym poziomem kortyzolu we krwi. W niektórych przypadkach terapia kortykosteroidowa może prowadzić do depresji.
Kortykosteroidy i ich wpływ na kondycję skóry
Choć są stosowane w leczeniu chorób dermatologicznych, kortykosteroidy mogą jednocześnie wpłynąć na wygląd skóry. W niektórych przypadkach ich przyjmowanie powadzi do zaników skóry i rozstępów – zmory wielu kobiet i mężczyzn. Mogą także powodować rozszerzanie się naczyń krwionośnych i powstawanie trądziku – zarówno rumieniowatego, jak i krostkowo-grudkowego. Dlatego terapia kortykosteroidami powinna być wprowadzona w przemyślany sposób i przebiegać pod kontrolą lekarza, z przestrzeganiem wszystkich zaleceń i bez przekraczania zalecanych dawek.
Jak możemy unikać problemów związanych z terapią opartą na kortykosteroidach?
Przede wszystkim – co już zostało podkreślone – należy bezwzględnie przestrzegać zaleceń lekarza. Dzięki temu zminimalizujemy ryzyko wystąpienia skutków ubocznych, a także zwiększymy szansę na pozytywne skutki terapii sterydowej. Jeśli po dłuższym czasie nie widzimy efektów leczenia, powinniśmy skontaktować się z lekarzem i porozmawiać z nim; być może konieczna będzie zmiana leków czy dawkowania. Długotrwałe przyjmowanie preparatów, które zawierają kortykosteroidy, może wiązać się z uszkodzeniem skóry w sposób nieodwracalny i poważny, dlatego by temu zapobiec, powinniśmy regularnie obserwować, w jakiej jest kondycji. Bezwzględnie powinniśmy unikać słońca, które negatywnie wpływa na nasz organizm i może prowadzić do przebarwień słonecznych. Dlatego w sytuacji ekspozycji na silne promienie słoneczne powinniśmy stosować kremy z bardzo mocnym filtrem. W przerwach od stosowania kortykosteroidów powinniśmy sięgać po preparaty nawilżające i natłuszczające, które odżywią naszą skórę i zapobiegną jej przesuszeniu.
