Zakrzepica to jedna z najczęściej występujących chorób żylnych, która wśród medyków uznawana jest już za chorobę cywilizacyjną. Praca wykonywana w pozycji siedzącej oraz przedkładanie czasu spędzonego na kanapie nad aktywny odpoczynek stały się typowym modelem życia współczesnego człowieka. Skutki tego stanu rzeczy zauważa się w wysokim odsetku zachorowalności na zakrzepicę, inaczej nazywaną chorobą zakrzepowo-zatorową.
Mianem zakrzepicy określa się zjawisko powstawania skrzepu w naczyniu krwionośnym. W niektórych sytuacjach, organizm samoistnie usuwa zakrzep, a krew powraca do swojego naturalnego biegu. Jeśli jednak to się nie wydarzy, zakrzep powiększa się, wstrzymując drożność naczynia i – w następstwie – utrudnia przepływ krwi.
Spis treści
Postacie i objawy zakrzepicy
Mimo ogólnej nazwy schorzenia, może ono ukazywać się w różnych formach. Rozróżnia się zakrzepicę żył powierzchownych (łagodna postać choroby), żył głębokich oraz, zagrażający życiu typ zakrzepicy, zatorowość płucną. Zazwyczaj do pogorszenia stanu układu krążenia dochodzi przez bagatelizowanie objawów choroby żył powierzchownych – pierwszego stadium zakrzepicy. Poznaj objawy towarzyszące każdej odmianie zakrzepicy, aby umieć ją rozpoznać i jak najszybciej podjąć się jej leczenia.
Zakrzepica żył powierzchownych
Występuje w powierzchownym układzie żył, a zatory powstają zwykle w kończynach dolnych. Zdarza się, że przebieg tej formy schorzenia nie ma objawów, co uniemożliwia samodzielną diagnozę. Jednak w większości przypadków rozpoznanie zakrzepicy żył powierzchownych nie przysparza problemów. Przebieg choroby charakteryzuje się zaczerwienionymi, bolesnymi i wrażliwymi na dotyk zgrubieniami, zlokalizowanymi wzdłuż żył. Nieleczona może prowadzić do powstawania poważnej choroby zatorowo-zakrzepowej żył głębokich.
Zakrzepica żył głębokich
Przebieg choroby zatorowo-zakrzepowej żył głębokich zawiera w sobie podobne objawy do zakrzepicy żył powierzchownych, lecz są one bardziej nasilone. Skóra kończyn jest często napięta i błyszcząca, a dodatkowo może występować gorączka oraz zwiększona temperatura odcinka zmienionego chorobowo. W wypadku zakrzepów żył serca (zakrzepica proksymalna), lekarz zakłada możliwość wystąpienia bezobjawowego zatoru tętnicy płucnej, które pojawia się w co drugim przypadku zakrzepicy proksymalnej.
Zatorowość płucna
To najbardziej niebezpieczna postać zakrzepicy, która niesie za sobą poważne skutki. Początki zatorowości płucnej nie zawsze wiążą się z ujawnionymi dolegliwościami. Choroba może rozwijać się w ukryciu, a po osiągnięciu zaawansowanej fazy doprowadzić nawet do utraty życia. Jakie objawy mogą świadczyć o występowaniu zatorowości płucnej? Należy zwrócić uwagę na ból w klatce piersiowej, utrzymujące się duszności, podwyższone tętno. Czasami może pojawić się też gorączka, omdlenie lub kaszel z krwią.
Zespół pozakrzepowy – niebezpieczny skutek zakrzepicy
Brak leczenia choroby zakrzepowo-zatorowej od początku jej powstania może wywołać zespół pozakrzepowy. Jest to stan przewlekłej niewydolności żylnej, powstały w skutek przebytej zakrzepicy. Objawia się obrzękiem, żylakami, owrzodzeniem, bólem i uczuciem ciężkości kończyn. Najczęściej powyższymi zmianami dotknięte są nogi chorego. Rozwój choroby powoduje stwardnienie obrzęków oraz pojawianie się przebarwień, na których stopniowo tworzą się pęcherze wypełnione płynem. Zespół pozakrzepowy jest trudny w całkowitym wyleczeniu, więc istotne jest wcześniejsze zapobieganie i leczenie zakrzepicy zarówno powierzchownej, jak i żył głębokich.
Czynniki sprzyjające chorobie zakrzepowo-zatorowej
Według danych Instytutu Medycyny Pracy, około 30% populacji ogółem boryka się z problemami krążenia. W grupie podwyższonego ryzyka znajdują się osoby powyżej 60 roku życia oraz kobiety – wskaźnik zachorowalności w tych grupach wynosi aż 50%. Co ciekawe, wyższe ryzyko powstania zakrzepicy obserwuje się u mieszkańców miast, spowodowane głównie przez przewagę pracy biurowej nad fizyczną.
Podsumowując, na zachorowanie na zakrzepicę częściej narażone są osoby, u których występują czynniki, takie jak:
- wiek powyżej 60 lat,
- płeć żeńska,
- praca siedząca lub wymagająca długotrwałego stania w jednej pozycji,
- unieruchomienie,
- nadmierna waga lub otyłość,
- występowanie choroby zakrzepowo-zatorowej w rodzinie,
- zaburzenia hormonalne,
- stosowanie tabletek antykoncepcyjnych lub terapii hormonalnej,
- zabiegi chirurgiczne i urazy,
- palenie papierosów,
- długie podróże (np. w samolocie bądź samochodzie),
- ciąża oraz połóg,
- żylakowatość,
- przyjmowanie leków moczopędnych,
- choroby związane z krzepnięciem krwi – trombofilia, nadpłytkowość, czerwienica prawdziwa,
- nowotwory,
- nadciśnienie tętnicze,
- cukrzyca,
- hipercholesterolemia,
- przewlekłe zaparcia.
Powyższe czynniki nie determinują powstawania zatorów żylnych, a jedynie mogą przyczynić się do występowania choroby. Zakrzepica jest na tyle częstą chorobą, że diagnozuje się ją również u osób spoza grup ryzyka.
Leczenie choroby zakrzepowo-zatorowej
Zakrzepica często nie ujawnia swoich pierwszych objawów, co może prowadzić do groźnych dla zdrowia, lub nawet życia, skutków. Zdarza się, że chory cierpi na nieujawnioną zakrzepicę nawet przez długie lata, nie będąc świadomym schorzenia, a tym bardziej towarzyszących mu konsekwencji. Dlatego tak ważne jest umiejętne rozpoznanie wczesnego stadium choroby zakrzepowo-zatorowej i szybkie wdrożenie leczenia.
Zastosowanie ucisku
Odciążenie chorej kończyny ma największe znaczenie w przypadku dolegliwości żył powierzchownych, ale również stosuje się je w cięższych stanach choroby. Elastyczne produkty uciskowe, takie jak pończochy, rajstopy lub opaski, przede wszystkim zmniejszają odczucia bólowe i pobudzają krążenie krwi.
Drugą metodą wykorzystującą nacisk na kończynę jest Przerywany Ucisk Pneumatyczny (PUP). Aparat w formie mankietów nakłada się na chorą kończynę, po czym za pomocą powietrza wywiera się na nią zmienny ucisk. Przerywanego Ucisku Pneumatycznego nie można wykonywać w wypadku ostrej zakrzepicy żylnej.
Unieruchomienie
U pacjentów, po operacjach kończyn dolnych i miednicy, stosuje się czasowe unieruchomienie bezpośrednio po zabiegu w celu uniknięcia tworzenia się zakrzepów żylnych. Prawidłowa pozycja unieruchomienia to uniesienie nóg ponad poziom serca, co pozwala na szybsze krążenie krwi.
Farmakologia
Leczenie farmakologiczne zakrzepicy żył powierzchownych bazuje na doustnych lekach z witaminą K o właściwościach przeciwkrzepliwych oraz substancjach przeciwzapalnych. Cała kuracja trwa od 1 do 3 miesięcy. Choroba zakrzepowo-zatorowa żył głębokich wymaga wstrzykiwania silniejszych preparatów, do których zalicza się heparyna o działaniu przeciwzakrzepowym. Heparynę w ostrzejszych przypadkach choroby przyjmuje się minimum przez 3 miesiące. Schorzenie ma tendencje do nawrotów, więc pacjenci cierpiący na zaawansowaną zakrzepicę są zobowiązani do profilaktycznego zażywania leków przez całe życie.
Operacje i zabiegi
Ostry przebieg choroby zakrzepowo-zatorowej i zatorowość płucna wiąże się z koniecznością przeprowadzenia zabiegu usuwania zatoru (embolektomii, endarterektomii) lub trombolizy. Leczenie trombolityczne polega na wprowadzeniu do krwiobiegu leków rozpuszczających zatory. Podczas endarterektomii chirurgicznie usuwany jest skrzep, który blokuje tętnice płucne. Nagłe wypadki wymagają przeprowadzenia embolektomii, która często jest jedynym rozwiązaniem w sytuacji zagrożenia życia.
Profilaktyka
Aby zapobiec chorobie zakrzepowo-zatorowej lub jej nawrotom, wskazane są:
- regularny ruch i aktywność fizyczna,
- unikanie chodzenia na wysokich obcasach i w zbyt ciasnym obuwiu,
- zdrowa, bogata w błonnik dieta i kontrolowanie wagi,
- naprzemienne prysznice nóg zimną i ciepłą wodą,
- robienie przerw w długotrwałej pozycji siedzącej,
- przyjmowanie minimum 2 litrów płynów dziennie,
- unikanie noszenia obcisłej odzieży,
- niedopuszczanie do przegrzania organizmu (np. w saunie, podczas opalania).
Największe znaczenie w przeciwdziałaniu zakrzepicy ma zmiana stylu życia. Nawet wprowadzenie najprostszej aktywności, np. spacerów, do codziennej rutyny zmniejsza ciśnienie żylne i może uchronić przed powstawaniem skrzeplin.
